Wszyscy uwielbiamy choinkę. Niektórzy już od lata zastanawiają się nad tym, jakimi ozdobami udekorują królową Świąt Bożego Narodzenia.
To niezwykłe drzewko przywędrowało do naszych domów stosunkowo niedawno, bo w 19. wieku i kto by pomyślał, że tysiąc lat temu, w czasach chrześcijańskiego średniowiecza nie wiedziano, co to takiego choinka.
O choince można opowiedzieć wiele rzeczy, ale najważniejszą jest cechą jest ... sakralność. Jest ona niezwykłym przedmiotem w domu.
Na czy właściwie ta sakralność polega?
Dlaczego przestrzeń jest niejednorodna?
Choinka jest dla nas niezwykłym elementem dlatego, że postrzegamy świat w sposób religijny. A dla człowieka religijnego przestrzeń nie jest jednorodna. Taki człowiek widzi przestrzeń z jednej strony jako nieforemną, a z drugiej istnieje w jego wyobraźni też przestrzeń święta, która jest naładowana energetycznie. Te dwie przestrzenie funkcjonują jako przeciwieństwo i są od siebie zupełnie różne. Postrzeganie świata w ten sposób to ważne religijne doświadczenie dla człowieka.
Co ciekawe, takie doświadczenie i postrzeganie niejednorodności przestrzeni jest dla człowieka pierwotne. Już na początku świata, kiedy po ziemi chodzili ludzie pierwotni, myślano w taki właśnie sposób. Myślenie to jest więc niezależne od występowania takiej czy innej religii. Przeżycie to poprzedzało nawet najstarszą refleksję od świecie, czyli istniało jeszcze długo przed tym, jak człowiek zaczął filozofować, co miało miejsce gdzieś około epoki starożytności.
Niezwykłe miejsce w domu
Człowiek więc mógł myśleć dopiero o Bogu i stworzeniu świata, gdy uświadomił sobie istnienia przestrzeni na dwojaki sposób – święty i zwykły.
Tylko myśląc w ten sposób możemy przecież ulokować choinkę w wyjątkowym miejscu pokoju. Ma ona bowiem swoje wydzielone miejsce, swój kąt – to sfera święta, niezwykła. Mircea Eliade – rumuński religioznawca i filozof kultury twierdzi, że dopiero rozdzielenie przestrzeni na część zwykłą i niezwykłą umożliwia objawienie rzeczywistości absolutnej. Owa rzeczywistość absolutna jest przeciwstawiona przestrzeni zwykłej, czyli nieforemnej.
Zobacz wszystkie bombki jednokolorowe
Co ciekawe, my tę nieforemną przestrzeń postrzegamy jako... nierzeczywistą. Czyli tak naprawdę uważamy, że przykładowo to choinka i dekoracje świąteczne są rzeczywiste, a reszta wystroju pokoju, jak na przykład zwykła szafa na ubranie jest nierzeczywista, pogrążona w chaosie codzienności. Rzeczywiste wydają nam się tylko rzeczy niezwykłe, szczególnie ważne. Dla wielu osób jest to choinka.
Ale musimy pamiętać, że takim przedmiotem w domu jest także ... telewizor. Szczególnie na Święta Bożego Narodzenia jest on szczególny. Wiele osób nie wyobraża sobie świąt bez programu telewizyjnego i wigilii bez Kevina Samego w Domu. Tak więc dla jednych choinka, a dla innych telewizor – to miejsca w domu, które umożliwiają religijną orientację. To miejsce to to tzw. „punkt stały” i centrum. To przestrzeń święta.
Człowiek świecki czy religijny?
Dla człowieka to centrum świata jest bardzo ważne. Człowiek religijny ciągle stara się znaleźć w centrum świata. Nie lubi on bowiem żyć w chaosie. Święta Bożego Narodzenia są szczególnym miejscem, kiedy to rozdzielenie na dwie przestrzenie świata są bardziej wyjaskrawione. Bo trzeba przyznać, że święta obchodzone są nie tylko przez osoby, które praktykują religię katolicką, ale także przez osoby świeckie.
Okazuje się jednak, że nie do końca są one świeckie, bo jeżeli ktoś rozróżnia czas oraz przestrzeń świętą i zwyczajną, to nie postrzega świata na sposób świecki, lecz właśnie religijny. Lecz może być tak, że w okolicach Świąt Bożego Narodzenia wiele osób zmienia sposób widzenia.
Pomagają nam w tym liczne reklamy nadawane już od listopada czy dekoracje świąteczne w supermarketach. Niektórzy od tego wszystkiego wręcz zaczynają chyba wierzyć w krasnoludki. Jednak przez większość roku funkcjonujemy w przestrzeni amorficznej, czyli chaotycznej.
Dlaczego 25 grudnia?
Wyobrażacie sobie Boże Narodzenie w środku lata? Oczywiście, że nie, bo choinka najciekawiej wygląda w towarzystwie śniegu i gwiazdek na niebie.
Ale dlaczego właściwie choinkę dekorujemy i Święta Bożego Narodzenia obchodzimy właśnie 25 grudnia?
Odpowiedzieć jest prosta – bo to koniec roku, a początek następnego jest tuż za ... rogiem.
A właściwie za progiem.
Od początku świata próg, czyli miejsce graniczne między dwiema rzeczywistościami było dla człowieka religijnego bardzo ważne. Przecież tuż po 1 stycznia zaczyna się normalna, zwyczajna (czyli świecka) rzeczywistość. To, co jest na granicy między między świętością a zwyczajnością jest szczególnie czczone. A właśnie wtedy są Święta Bożego Narodzenia, Sylwester oraz Nowy Rok.
Zobacz wszystkie ozdoby w stylu skandynawskim
Dawniej w tym właśnie czasie czczono czas przesilenia zimowego. Tak samo ważnym miejscem w przestrzeni są na przykład drzwi prowadzące do kościoła. Bo w tym właśnie miejscu następuje przerwanie ciągłości przestrzennej. Z kolei w dniu 24 grudnia, czyli w Wigilię (a właściwie to już na początku listopada) następuje przerwanie ciągłości czasowej. Sposobem uczczenia tego czasu jest na przykład dekorowanie choinki.
Podobną funkcję ma próg domu, bo dla człowieka dom jest środkiem świata, czyli ważną przestrzenią. Dawniej wierzono, że progu chronią specjalne duchy. Na progu domu składano ofiary bóstwom, które czuwały nad domami. W kolei w starożytnym Egipcie odprawiano sądy właśnie na progu.
Miejsce czy czas graniczny charakteryzuje się także tym, że tutaj właśnie można nawiązać kontakt w bogami. Czaki czas lub miejsce to otwór ku niebu, gdzie możliwa jest szczególna łączność ze światem bogów. Dlatego właśnie wierzymy, że w Wigilię można porozmawiać ze zwierzętami, bo przecież w tym czasie możliwe jest wszystko i zdarzają się cuda, a bogowie i różne duchy tylko czekają, aby nawiązać z nami kontakt.
Magia pośród zwykłości
Mircea Eliade pisze także, że z każdą przestrzenią świętą wiąże się ... hierofania.
Hierofania to wtargnięcie sfery sacrum w sferę profanum. Czyli nie byłoby choinki bez zwyczajności. Choinka właśnie dlatego jest taka niezwykła, że przecież sami ją dekorujemy. Nie kupujemy gotowej choinki z bombkami.
Choinka jest z jednej strony częścią zwyczajności, a z drugiej strony jest częścią świętości. Jest czymś magicznym w zwykłej przestrzeni. Choinka jest też częścią naszego domu, który na co dzień jest związany z codziennością. Taką hierofanią jest też na przykład kolacja wigilijna, bo z jednej strony jest to zwyczajny posiłek, ale też przez swoją symbolikę nawiązuje on do ostatniej wieczerzy. Hierofania sprawia, że obszar naszej zwykłej rzeczywistości zostaje wyrwany ze swojego kosmicznego otoczenia i zostaje odmieniony.
